Wat we zoeken is dichterbij dan we denken. Creatieve oplossingen voor problemen, antwoorden op vragen, inspiratie, inzichten. Het is er allemaal al. Thuis of op de werkvloer zoeken we wat af, maar wat al voor onze voeten ligt te wachten zien we over het hoofd. Juist omdát het voor onze voeten ligt. Hoe verbreed je je blik, hoe sta je open? Door dieper te luisteren.
Een van de ontroerendste romans over de menselijke zoektocht naar waarheid die ik ken, is Siddhartha van Hermann Hesse. Brahmanenzoon Siddhartha is vastbesloten het veilige ouderlijk paleis te verlaten en van de wereld te proeven. Hij wil het leven ten volle ervaren en waarheid vinden. Zo gebeurt het. Siddhartha leeft als een asceet, vindt wereldlijke liefde, rijkdom en bezit, ontdoet zich er weer van en leeft weer als een asceet. Maar pas wanneer hij stopt met zoeken vindt hij wat hij zoekt. Dan ervaart hij hoe het is in harmonie te zijn met alles in het leven, en met de levensstroom.
Dit verhaal raakt me omdat het laat zien hoe de mens al zoekend telkens het belangrijkste over het hoofd ziet. Behalve die herkenning, alle menselijke zoektochten lijken immers op elkaar, ontroert ook het perspectief dat Hesse geeft; problemen komen op ons pad, maar oplossingen liggen altijd binnen handbereik. Als we er maar niet steeds overheen zouden kijken. In de natuur bijvoorbeeld groeit de dovenetel in de nabijheid van de brandnetel. Toevallig is de dovenetel een handige remedie tegen de prikkende bultjes die de brandnetel veroorzaakt als u te weinig afstand houdt. Het enige wat ons dus te doen staat, figuurlijk gesproken, is weten hoe de dovenetel eruit ziet en de plant dan te zien staan.
Kort nadat Siddhartha zijn grote inzicht heeft gekregen, staat opeens zijn jeugdvriend Govinda voor zijn neus. Ze hebben elkaar een half leven uit het oog verloren. Net als Siddhartha heeft ook Govinda gezocht naar waarheid. Niet gevonden. Hij verzucht: ‘Ik zal wel nooit met zoeken ophouden, het schijnt mijn bestemming te zijn.’ Werkelijke tevredenheid ligt buiten zijn bereik, denkt hij. Maar Siddharta suggereert dat hij mogelijk te hard gezocht heeft en geeft hem een hint: ‘Als iemand zoekt, komt het wel eens voor dat zijn oog alleen het ding ziet dat hij zoekt, dat hij niets kan vinden, in zich kan toelaten, omdat hij nog altijd aan het gezochte denkt, omdat hij een doel heeft, omdat hij van het doel bezeten is. Zoeken betekent een doel hebben. Maar vinden wil zeggen: vrij zijn, openstaan, geen doel hebben.’
Het is een advies dat we ons telkens opnieuw ter harte kunnen nemen, en vooral nu. Crises leiden tot blikvernauwing. Bij ongemak willen we de ontstane situatie zo snel mogelijk ongedaan maken, er oplossingen voor vinden of tenminste voor verzachting zorgen. Juist die bewegingen maken dat we op een doel afstevenen zonder te zien of dat wel het juiste doel is in de gegeven situatie. Zouden we open kunnen blijven staan, dan zien we welke actie werkelijk dienend is. Vaker komt de oplossing uit een heel andere hoek dan u verwacht.
Om in een open modus te blijven en intelligent te kunnen handelen, zijn zachte krachten nodig: vertragen, verstillen, observeren, en luisteren. Vier impactvolle begrippen die deze tijd ons ironisch genoeg afdwingt te onderzoeken. Kijk, in de nabijheid van de brandnetel groeit de dovenetel.
Het kunnen misschien weinig handelingsgerichte activiteiten lijken, vertragen, verstillen, observeren en luisteren. Maar elke handeling die voortkomt uit waarnemend luisteren is er een die logisch en doeltreffend zal zijn voor dat moment. Het is een handeling geboren uit rust en vertrouwen, in plaats van uit angst.
Luisteren als sleutel tot informatie
Van nature zijn we ervoor bedraad veel dieper te luisteren dan we doen. Wie in de eenentwintigste eeuw leeft, het tijdperk van mobiele telefoon en internet, heeft de pech overmatig geprikkeld te worden tot reageren. Onze reactie-impuls wordt voortdurend gevoed en reacties van anderen uitlokken is een olympische sport geworden op social media. Hoe meer likes en comments, hoe beter. De tegenovergestelde beweging van luisteren. Ooit, toen we nog leefden als jager-verzamelaars, in de geschiedenis van de mens nog relatief kort geleden, waren we aanzienlijk luistervaardiger. We gebruikten onze zintuigen, intuïtie en instinct optimaal, omdat we ze nodig hadden om te overleven. Die gave is in slaap gesukkeld met de komst van comfort. Veel gewoontes en omstandigheden in ons moderne leven doen er geen appèl meer op. We kunnen haar wel weer wakkerkussen als we er aandacht aan geven.
Luisterlagen
Dieper luisteren is mogelijk op verschillende informatielagen. In gesprek met een ander kunnen we luisteren naar de bovenstroom van verbale communicatie. Naar wat we tegen elkaar zeggen. Probeer eens hoe het voelt om twee minuten naar een gezinslid, partner, werknemer of collega te luisteren zonder verbaal te reageren. U zegt twee minuten helemaal niets. Zet er gerust een timer bij aan. De meesten van ons zijn het nauwelijks meer gewend twee volle minuten te zwijgen in gezelschap en helemaal met onze aandacht bij de ander te zijn. Het kan dus behoorlijk ongemakkelijk en beperkend voelen. Alsof u voortdurend op uw handen moet zitten.
Wissel daarna van rol, laat de ander naar u luisteren zonder verbaal te reageren.
Spoiler: dit is een uitdaging voor de meeste luisteraars. En het legt glashelder onze impulsen bloot. Want doorgaans gebeurt er dit wanneer we naar een ander luisteren: we vellen razendsnel oordelen over wat er verteld wordt om zelf grip te krijgen op wat we horen. We staan klaar met advies en oplossingen, willen troosten, de ander iets leren, geruststellen, sympathie uiten, vertellen wat we zelf hebben meegemaakt, of welke associaties en herinneringen er in ons opkomen. We willen zo graag iets dóen, bijdragen. Begrijpelijk, alleen is het gevolg dat we permanent in de startblokken staan om te reageren en daardoor nauwelijks meer luisteren. Deze traditionele manier van luisteren kan helpend zijn als u weet dat de ander behoefte heeft aan troost, geruststelling en advies. Maar meestal is een luisterend oor bieden meer welkom. Dat is waaraan we allemaal zo’n behoefte hebben, in tijden als deze des te meer.
Het levert bovendien meteen iets op zonder dat u er als luisteraar iets voor hoeft te doen. Iemand die kan uitpraten tot de woordenstroom op is, kan makkelijker zelf tot inzichten en oplossingen komt. Ze liggen al te wachten in het kwantumveld (of noem het universum, bron, zero point field), en hoeven enkel ‘gedownload’ te worden. Daar is ruimte voor nodig. Die ruimte kunt u als luisteraar geven. In het Engels taalgebied is er een mooi begrip voor uitgevonden, ‘holding space’.
Situaties waarin we niet werkelijk luisteren naar elkaar en in actiemodus blijven, zijn geen uitzondering. We doen elkaar dit dagelijks aan omdat we zelf zo graag gehoord willen worden. Hoe doorbreekt u zo’n patroon? Door u te realiseren dat u zelf beter gehoord wordt als u de moeite neemt eerst te luisteren. Ga maar na, pas wanneer de ander zich helemaal gehoord voelt, ontstaat bij die ander ruimte om u echt te horen.
Gaat dit ‘stil luisteren’ u twee minuten makkelijk af, probeer het dan eens vier minuten. Luister naar de ander, maar observeer wat er in uw eigen binnenwereld gebeurt. Geeft u in gedachten adviezen, commentaar, of troost? Komen er herinneringen boven en drijft u daarop weg, bij de ander vandaan? Ook al spreekt u deze gedachten niet uit, ze beïnvloeden het gesprek wel. U bent niet meer volledig aanwezig, u bent geen ruimte meer, en de ander merkt dat bewust of onbewust op. De luisterkwaliteit neemt af, en het effect van echt gehoord worden verdwijnt op sokken via de achterdeur.
Misschien is het de eerste twee minuten nog makkelijk uw aandacht bij het gesprek te houden, maar dwaalt u daarna toch af.
Energetische onderstroom
Een laag dieper kunnen we luisteren naar de energetische onderstroom. We communiceren behalve met taal en lichaamstaal ook via energie. Alles bestaat uit energie en bevat energetisch opgeslagen informatie. Het lichaam wisselt voortdurend informatie uit met mensen, ruimtes, voorwerpen en natuur. Dagelijkse voorbeelden zijn er genoeg die dat illustreren. Iemand komt in uw gedachten voorbij en net op dat moment stuur hij of zij een bericht. Of u weet hoe uw partner zich voelt, al bent u kilometers van elkaar verwijderd. Twee mensen komen op hetzelfde idee. U gaat een ruimte binnen en u voelt u ongemakkelijk of krijgt opeens hoofdpijn, zonder dat er een aanwijsbare, rationele reden voor is. U kent de geschiedenis van de ruimte niet en toch weet u: ik reageer hier op iets. Of u voelt u juist meteen op uw gemak op een plek.
Vanuit evolutionair oogpunt is het voor het lichaam handig energetisch beschikbare informatie te kunnen lezen, het helpt ons te overleven. Of, als overleven niet meer onze dagtaak is, om intelligente antwoorden, oplossingen en inspiratie voor dagelijkse vraagstukken te vinden. Hoe bewuster we luisteren naar die subtiele informatie, hoe verfijnder het lichaam afgestemd raakt , hoe meer informatie we kunnen ontvangen, hoe handiger we er gebruik van kunnen maken.
Net als mensen, ruimtes, voorwerpen en natuur, zijn ook gedachten, emoties en gevoelens dragers van energetische informatie. Om er bewuster naar te leren luisteren kunt u het volgende doen. Zet de timer op een minuut en merk op wat er in uw binnenwereld gebeurt. Welke gedachten komen voorbij, welke emoties neemt u eventueel waar en welke fysieke sensaties? Dit is uw vertrekpunt.
Zet de timer nu op vier minuten en luister weer naar wat de ander vertelt. Deze keer let u op welke fysieke sensaties, emoties en gevoelens de gesproken woorden en de aanwezigheid van de ander in u oproepen. Merk op dat u nu andere dingen waarneemt dan in uw vertrekminuut.
Elke situatie leent zich trouwens goed voor dit experiment. Aanwezigheid van een ander is niet eens nodig. Luister bijvoorbeeld naar een spreker op tv, of tijdens een Zoom-bijeenkomst. Zelfs in gedachten aan iemand denken zorgt ervoor dat er energetisch informatie-uitwisseling plaatsvindt.
Wat we zoeken is dichterbij dan we denken. De dovenetel groeit in nabijheid van de brandnetel. We hoeven alleen onze luistervaardigheid wat af te stoffen om toegang te krijgen tot alle informatie, inspiratie, oplossingen en inzichten die we nodig hebben. Voor onszelf, onze communities en voor de wereld.
Meer lezen over luisteren:
De eenvoud van aandacht. Wat je zoekt is dichterbij dan je denkt.
Zeven sporen naar dieper luisteren.
Cathelijne Esser, uitgeverij Scriptum
Dit artikel werd gepubliceerd in de jubilieum-editie van tijdschrift The Optimist (vroeger heette het Ode, voor wie zich dat nog herinnert), mei 2020.