Wat wens je iemand toe die aan een nieuwe levensfase begint, vol onzekerheden? Die afstudeert, een baan heeft gekregen of heeft opgezegd, een bedrijf start, gaat emigreren, trouwt, scheidt, een kind krijgt? Of op een tweesprong in zijn leven staat?
De boeddhistische non Pema Chödrön dacht er ook over na toen haar kleindochter afstudeerde aan de Naropa University. Ze had beloofd haar en haar medestudenten toe te spreken bij haar afstuderen, dus dat deed ze. Ze opent meteen humorvol:
I have never given a graduation speech before. When I asked for advice, they said, “Short. Keep it short.”
I thought a lot about what would be helpful to all of you who are about to go out there, not knowing what is going to happen. And you could say that this is true for all of us.
No one ever knows what is going to happen next.
We bevinden ons inderdaad allemaal voortdurend in die tussentijd, de periode tussen wat is en wat gaat komen, tussen wat vast lijkt te staan en wat onzeker is. Die overgangstijd heeft enorm veel potentie, zegt Chödrön, want alles is mogelijk.
De titel van de speech – en van het gelijknamige boekje dat ervan gemaakt is – is een verwijzing naar een citaat van Samuel Becket, een schrijver die, in Chödröns woorden, ‘wel iets wist over wachten op wat komen gaat’:
Fail. Fail again. Fail better
Wat is falen?
‘Als er één vaardigheid is die nooit erg benadrukt wordt maar wel erg nodig is in het leven, dan is het weten hoe te falen.’ zegt Chödrön. Er wordt in plaats daarvan veel nadruk gelegd op succesvol zijn. Succesvol zijn is belangrijk, ook als je succes definieert als: een leven dat gaat zoals je wilt dat het gaat. Dan is falen dus alles wat niet verloopt zoals je wilt.
Het onwelkome verwelkomen
Hoe ga je vervolgens om met al die rauwe momenten waarin het leven niet gelukt is? vraagt ze hardop. ‘It’s like how to get good at holding the rawness of vulnerability in your heart. Or how to get good at “welcoming the unwelcome.” That is a quote from the founder of Passage Works, which brings contemplative education into elementary schools.’
We denken vaak dat een mislukking iets is wat ons overkomt. ‘We krijgen geen goede relatie of onze relatie is op een pijnlijke manier geëindigd, of we krijgen geen baan of we zijn ontslagen of we hebben niet de diploma’s en status die we eigenlijk zouden willen.’ Er zijn doorgaans twee manieren waarop we daarmee omgaan: we geven een ander er de schuld van, waarmee we in feite weglopen van het rauwe gevoel, of voelen onszelf heel slecht over ons falen en vinden dat er iets fundamenteel mis is met onszelf. Allebei pijnlijke conclusies. Maar, moedigt ze aan: stel jezelf eens de vraag wat er echt gaande is als je vindt dat er sprake is van falen.
Misschien wel, misschien niet
Ze haalt een verhaal aan over een echtpaar op het platteland van Tibet in de 18e of 19e eeuw. Twee dingen zijn voor de man en de vrouw het allerbelangrijkst in hun leven: hun paard en hun zoon, want beiden helpen met al het werk dat gedaan moet worden. Op een dag rent het paard weg. Dus de vrouw en de dorpsbewoners roepen: ‘Dit is het ergste wat ons kan gebeuren!’
En de oude man zegt: ‘Misschien wel, misschien niet’.
De volgende dag komt het paard terug, met een merrie. Nu hebben ze twee paarden.
De vrouw en de dorpsbewoners roepen: ‘Dit is het beste dat ons kon gebeuren. Wat een geluk!’
En de oude man zegt: ‘Misschien wel, misschien niet’.
De volgende dag wil de zoon de merrie temmen, want het is een wild paard. Maar hij valt van het paard en breekt zijn been.
De vrouw en het dorp roepen: ‘Waarom gebeurt ons dat nou? Dit is het ergste dat ons kan gebeuren. Dit is verschrikkelijk!’
En de oude man zegt: ‘Misschien wel, misschien niet’.
De volgende dag komt het leger en neemt alle gezonde mannen mee om in de oorlog te dienen.
En zo gaat het verhaal eindeloos verder. Wanneer de omstandigheden gunstig lijken, zijn de vrouw en dorpsbewoners gelukkig, en wanneer die ongunstig lijken, ervaren ze die als een catastrofe. En telkens zegt de oude man: misschien wel, misschien niet.
It’s a little hard to tell what’s a failure and what’s just something that is shifting your life in a whole new direction.’
Met nieuwsgierigheid kijken
In plaats van de dingen die niet gaan zoals je hoopte te labelen als falen of jezelf als een loser, of te denken dat er iets mis is met je, zou je nieuwsgierig kunnen zijn naar wat er gaande is, adviseert ze uit eigen ervaring.
De omstandigheden waarnemen met nieuwsgierigheid, zien welke impact ze op je hebben, welke interne discussie je voert – dat is de sleutel. Stel jezelf de vraag: wat voel ik? Chödrön: ‘Maybe what is happening here is not that I am a failure—I am just hurting. I am just hurting.’
Ze vertelt over de gebeurtenissen in haar eigen leven die met gevoelens van falen gepaard gingen, zoals het stuklopen van haar tweede huwelijk. ‘Ik voel me een expert op het gebied van faalgevoelens. En ik gedroeg me zoals ieder ander wanneer ik in die ruimte verbleef.’ Ze klapte dicht en er was geen nieuwsgierigheid meer mogelijk. Er was ook de neiging om – uit gewoonte – vooral bezig te zijn met weg te komen van dat gevoel. Jaren meditatie waren er nodig om ruimte te geven aan de nieuwsgierigheid en faalgevoelens te verwelkomen. Waarom dat zo zinvol is benadrukt ze ook: ‘It’s in that space—when we aren’t masking ourselves or trying to make circumstances go away—that our best qualities begin to shine.’
Falen – opnieuw falen – steeds beter falen
Wijze en liefdevolle woorden bij het begin van een nieuwe levensfase
Pema Chödrön | Vert. Han van den Boogaard | Panta Rhei, 2016
Engelse editie:
Fail, Fail Again, Fail Better
Wise Advice for Leaning into the Unknown
Pema Chödrön | Sounds True | 2015